Saman malu dan fitnah di Malaysia menjadi topik hangat dengan penggunaan media sosial yang popular. Artikel ini menerangkan apa itu fitnah, pembelaan yang tersedia dan pampasan.
Apakah Saman Malu?
Saman malu adalah tindakan mahkamah yang diambil oleh orang yang difitnah terhadap pemfitnah di Malaysia. Prosiding mahkamah ini dikawal oleh Akta Fitnah 1957 bersama dengan undang-undang biasa Inggeris.
Perundangan ini bertujuan untuk melindungi reputasi seseorang dengan menyediakan kedua-dua kesalahan sivil dan jenayah untuk fitnah.
Undang-undang menganggap bahawa seseorang itu berkelakuan baik dan berhak untuk menjaga reputasinya. Oleh itu, jika orang lain membuat kenyataan fitnah tentang orang itu yang boleh menjejaskan reputasi orang itu, orang itu mungkin mempunyai tuntutan untuk fitnah terhadap pembuat kenyataan itu.
Akta Fitnah meliputi fitnah sivil, manakala undang-undang jenayah, iaitu Kanun Keseksaan meliputi fitnah jenayah. Terdapat dua jenis fitnah di Malaysia iaitu libel dan slander seperti di bawah:
Libel
Ini adalah fitnah melalui kenyataan dalam bentuk penulisan atau diterbitkan seperti yang terdapat dalam akhbar, buku atau media sosial dalam talian. Ini dianggap sebagai fitnah secara bentuk kekal dan juga boleh memasukkan gambar yang menyinggung perasaan.
Fitnah (slander)
Ini adalah kenyataan fitnah melalui ucapan atau isyarat dan dianggap sebagai fitnah dalam bentuk sementara. Ia termasuk perkataan kesat yang memenuhi syarat fitnah (seperti yang dijelaskan di bawah)
Bagi fitnah jenayah dan mengikut Seksyen 499 Kanun Keseksaan, adalah juga satu kesalahan untuk memfitnah orang lain. Sebaik sahaja terdapat pertuduhan oleh Pendakwa Raya dan kesalahan terbukti, hukuman/hukuman bagi fitnah jenayah ialah penjara sehingga 2 tahun atau denda atau kedua-duanya sekali.
Dengan peningkatan penggunaan internet dan pada hakikatnya, buli dan gangguan siber, terutamanya gangguan seksual dan gangguan umum telah meningkat. Ianya adalah sukar untuk mengimbangi hak kebebasan bersuara dan melindungi reputasi seseorang.
Tidak syak lagi bahawa untuk mengelakkan sebarang situasi kes saman malu media sosial atas talian, pembuat mesti berhati-hati dan mengawal kemarahan dalam menulis sebarang mesej.
Elemen Penting untuk Membuktikan Fitnah
Untuk membawa dan memfailkan tindakan saman malu dan fitnah, orang yang difitnah, iaitu plaintif perlu menunjukkan bahawa 3 syarat-syarat dalam prosiding sivil yang:
Keperluan Pertama: Kenyataan mestilah berunsur fitnah.
Pernyataan fitnah ialah pernyataan yang kesannya ialah:
(a) Merendahkan reputasi, maruah, atau perwatakan seseorang dalam kalangan ahli masyarakat yang berfikiran betul atau
(b) Dedahkan individu itu kepada kebencian, penghinaan, atau ejekan, atau penghinaan.
Makna fitnah bagi perkataan itu boleh diperolehi semula dalam 2 cara:
(a) Dalam makna semula jadi dan biasa
Maksudnya dengan maksud semula jadi dan biasa kata-kata itu, adakah orang biasa berdasarkan pengetahuan am boleh tahu perkataan itu fitnah?
Sebagai contoh kes, apabila A mengatakan B telah berzina, ia membawa maksud dan tohmahan bahawa B adalah seorang yang rendah akhlaknya dan tidak setia kepada pasangan yang lain.
(b) Sindiran
Sindiran digunakan untuk menerangkan perkataan yang mempunyai makna khusus hanya kepada orang yang mengetahui beberapa latar belakang atau fakta yang istimewa.
Sebagai contoh, jika seseorang mengatakan bahawa orang A ialah pelanggan tetap Restoran B, maka maksud biasa kenyataan itu bukanlah fitnah.
Tetapi jika anda mempunyai pengetahuan khusus bahawa restoran yang diterangkan sering digunakan untuk urusan jual beli dadah dan dalam keadaan dan konteks tersebut, maka pernyataan itu boleh memfitnah orang A, kerana sindiran itu menyimpulkan bahawa orang A adalah, atau mungkin, pengedar dadah.
Penghinaan semata-mata yang merupakan kenyataan yang tidak benar boleh menyebabkan kemudaratan reputasi, kecederaan dan kehinaan kepada pihak lain. Dan undang-undang menganggap kepalsuan kenyataan fitnah itu melainkan pihak lain membuktikan kebenarannya.
Keperluan Ke-2: Rujukan Mencukupi kepada Plaintif
Kenyataan fitnah tersebut mesti merujuk kepada Plaintif. Walaupun tidak perlu menamakan orang itu, jika orang yang munasabah yang mengetahui beberapa fakta mengetahui ia merujuk kepada plaintif, maka ia akan mencukupi.
Keperluan Ke-3: Mesti ada penerbitan pernyataan fitnah kepada orang lain selain Plaintif.
Ianya perlu ada perkataan atau teguran fitnah disebarkan kepada pihak orang selain selain mangsa oleh penerbit/pemfitnah, iaitu defendan . Semata-mata bercakap dengan seseorang secara peribadi bukanlah fitnah, kerana tiada orang lain yang mendengar atau melihat kenyataan itu walaupun ia adalah tingkah laku kesat dan tidak kelihatan baik untuk pelakunya.
Pembelaan Terhadap Tuntutan Fitnah
Di bawah undang-undang Malaysia, mahkamah telah mengenalpasti beberapa pembelaan dan pengecualian terhadap tuntutan dan fitnah iaitu:
Pembelaan Justifikasi
Untuk menjayakan justifikasi, defendan perlu membuktikan fakta atau kenyataan adalah benar atau sebahagian besarnya benar. Contohnya, jika A membuat tuduhan bahawa B berzina, A harus membuktikan kebenaran bahawa B memang mempunyai hubungan luar nikah dan berzina.
Semata-mata mempunyai kepercayaan yang jujur bahawa kenyataan itu adalah benar bukanlah satu pembelaan jika pernyataan tidak benar.
Keistimewaan Mutlak (absolute privilege)
Keistimewaan mutlak melindungi jenis kenyataan tertentu tidak kira niat di belakangnya atau kebenarannya. Ini termasuk pernyataan yang diberikan dalam keadaan:
(a) Prosiding kehakiman;
(b) Prosiding Parlimen;
(c) Membuat laporan polis (Laporan maklumat pertama di bawah Seksyen 107 Kanun Tatacara Jenayah); dan
(d) Kenyataan yang diberikan kepada polis di bawah Seksyen 112 Kanun Tatacara Jenayah.
Keistimewaan Berkelayakan (qualified privilege)
Pembelaan keistimewaan layak tersedia hanya apabila syarat berikut dipenuhi:
(a) Kata-kata fitnah itu diterbitkan oleh seseorang yang mempunyai kepentingan atau kewajipan sama ada dari segi undang-undang, sosial atau moral, kepada orang yang kepadanya ia diterbitkan; dan
(b) Orang yang kepadanya perkataan diterbitkan mempunyai kepentingan atau kewajipan yang sepadan untuk menerima penyata itu.
Contohnya, A, seorang anak guam meminang B, seorang peguam untuk mengendalikan urusan jual beli hartanahnya. B kemudian menyeleweng wang yang diterima olehnya yang sepatutnya dibayar kepada A. A kemudian membuat aduan terhadap B dengan menulis surat kepada pihak berkuasa yang sah, iaitu Lembaga Tatatertib Peguambela dan Peguam Cara.
Dalam surat itu, A membuat beberapa dakwaan kelakuan tidak jujur B. Lembaga Disiplin juga perlu menyiasat aduan tersebut dan memberi jawapan tentang aduan yang dibuat berkaitan dengan fitnah tersebut. Dalam kes ini, pembelaan keistimewaan berkelayakan mungkin berjaya.
Walau bagaimanapun, pembelaan keistimewaan layak ini akan gagal jika kata-kata fitnah diterbitkan dengan niat jahat (maksud niat jahat akan diterangkan di bawah).
Komen Adil
Komen yang adil melindungi pendapat mengenai topik yang membimbangkan orang ramai dalam kes fitnah, dengan syarat ia tidak dibuat dengan niat jahat. Untuk mempertahankan komen yang adil berjaya, keperluan berikut perlu dibuktikan:
(a) Kata-kata fitnah mestilah komen yang bertentangan dengan kenyataan fakta;
(b) Komen mestilah berdasarkan fakta yang terbukti benar;
(c) Komen mestilah adil; dan
(d) Komen-komen tersebut mestilah berkaitan dengan kepentingan awam.
Dalam erti kata lain, seseorang harus bertanya, 'Adakah orang yang berfikiran adil akan memegang pendapat yang saya pegang, berdasarkan fakta yang terbukti, dan adakah untuk kepentingan awam untuk menyatakan pendapat itu?'
Sebagai contoh, A, seorang wartawan menerbitkan laporan dalam akhbar tentang syarikat tertentu dan ia mengandungi kenyataan tentang tingkah laku pengarah syarikat itu, B yang merupakan ahli perniagaan terkemuka dalam syarikat itu.
Laporan itu mengatakan semua ahli lembaga berasa terkilan dan terancam dengan tindakan B dan ia dibuat berdasarkan fakta yang B memaki dan menjerit kepada pelbagai ahli lembaga pada mesyuarat itu. Memandangkan B juga seorang ahli perniagaan terkemuka, adalah demi kepentingan awam untuk melaporkan perkara ini.
Oleh itu, pembelaan komen yang adil mungkin berjaya dalam kes ini. Bagaimanapun, adalah berhemah bagi sesiapa sahaja untuk berhati-hati dan menyiasat maklumat yang diberikan bagi memastikan kebenaran fakta sebelum membuat sebarang ucapan atau mengulas mengenainya seperti kata pepatah ‘semua kenyataan fitnah adalah dakwaan (kenyataan tidak benar) sehingga dibuktikan sebaliknya’.
Keistimewaan Reynolds
Keistimewaan Reynolds adalah berdasarkan kewartawanan yang bertanggungjawab dan meliputi pelaporan mengenai topik penting yang menjadi perhatian awam. Pembelaan keistimewaan Reynold telah digunakan oleh Mahkamah Persekutuan Malaysia berikutan kes Dewan Pertuanan Inggeris Reynolds v Times Newspapers Ltd.
Terdapat 2 kriteria yang perlu dibuktikan untuk meningkatkan pembelaan Reynold’s Privilege iaitu:
(a) Kata-kata fitnah dibuat atas perkara yang berkepentingan awam dan orang ramai mempunyai kepentingan untuk menerima kata-kata itu;
(b) Setelah itu dibuktikan, mahkamah mesti mempertimbangkan sama ada defendan berkelakuan munasabah dalam menerbitkan perkataan fitnah (juga dikenali sebagai 'ujian kewartawanan yang bertanggungjawab', walaupun pembelaan Keistimewaan Reynold tidak terhad kepada wartawan).
Beberapa faktor yang boleh dipertimbangkan dalam menentukan sama ada defendan menjalankan 'kewartawanan yang bertanggungjawab' adalah seperti berikut:
(a) Keseriusan dakwaan;
(b) Sifat maklumat, dan sejauh mana perkara itu adalah kepentingan/kebimbangan awam
(c) Sumber maklumat dan langkah-langkah yang diambil untuk mengesahkan maklumat;
(d) Sama ada sebarang komen telah diminta daripada plaintif;
(e) Sama ada artikel itu mengandungi versi cerita plaintif;
Niat Jahat dalam Fitnah
Pembelaan keistimewaan yang layak, keistimewaan Reynolds, dan ulasan yang adil akan gagal jika terbukti bahawa perkataan fitnah itu diterbitkan dengan niat jahat dan untuk memalukan.
Jika Defendan membangkitkan dan berjaya membuktikan mana-mana pembelaan ini, maka Plaintif perlu memberikan fakta dan mempunyai beban untuk membuktikan bahawa defendan telah menerbitkan perkataan secara berniat jahat.
‘Berniat jahat’ bermaksud sesuatu yang dilakukan dengan sengaja tanpa sebab atau alasan yang adil. Contoh niat jahat boleh termasuk kes di mana Defendan:
Tidak percaya apa yang dikatakannya adalah benar atau pendapat yang diutarakan olehnya;
Acuh tak acuh terhadap kebenaran kandungan yang diterbitkan, terutamanya di mana terdapat cara untuk defendan menyiasat dan mengesahkan kebenaran kandungan tersebut sebelum difitnah yang dibuat dikeluarkan.
Tindakan Mahkamah dan Prosedur Fitnah
Tindakan untuk tuntutan fitnah perlu dimulakan dalam tempoh had 6 tahun dari apabila perkataan fitnah itu mula-mula diterbitkan. Dalam erti kata lain, jika plaintif tidak memulakan tuntutan sivil dan menyaman defendan dalam masa itu, maka dia dihalang daripada memulakan sebarang tindakan undang-undang kemudian.
Kes sivil untuk tindakan fitnah boleh dimulakan di mahkamah Malaysia dan sepanjang prosiding, plaintif mempunyai beban untuk memberikan keterangan dan membuktikan terdapat fitnah pada piawaian imbangan kebarangkalian, ‘itu berkemungkinan daripada tidak’.
Dalam tindakan untuk saman malu fitnah, plaintif tidak perlu membuktikan terdapat kerosakan atau kerugian sebenar yang dialami kerana mahkamah menganggap terdapat kerugian yang dialami apabila reputasi seseorang itu rosak.
Setelah plaintif membuktikan terdapat fitnah, maka biasanya dia boleh menuntut 3 perkara daripada defendan:
Pampasan kewangan
Padam dan jangan terbitkan semula kenyataan berbahaya
Minta maaf kepada plaintif atas kelakuan yang salah
Bagi pampasan, ganti rugi sivil yang boleh dituntut oleh Plaintif termasuk ganti rugi teladan, ganti rugi teruk, ganti rugi am dan ganti rugi khas.
Dalam amalan dan berdasarkan penghakiman terdahulu, mahkamah cenderung untuk membuat penilaian dan memberi anugerah pampasan sekaligus untuk semua jenis fitnah. Beberapa perkara yang boleh menjejaskan tahap pampasan dalam saman fitnah termasuk:
Keseriusan dakwaan
Saiz dan takat edaran kenyataan fitnah
Tahap dan sifat reputasi pihak yang menuntut
Perbuatan dan kelakuan defendan/pemfitnah
Kelakuan pihak yang menuntut/mangsa
Selepas penghakiman diberikan memihak kepada plaintif, pihak yang tidak berpuas hati boleh merayu terhadap keputusan hakim kepada mahkamah yang lebih tinggi seperti Mahkamah Tinggi dan Mahkamah Rayuan.
Sekiranya defendan gagal membayar pampasan atau gagal mematuhi penghakiman dan menghina mahkamah, maka plaintif boleh menguatkuasakan penghakiman melalui kaedah seperti saman penghutang penghakiman di Malaysia dan prosiding komital.
Adalah dinasihatkan untuk mendapatkan bantuan daripada peguam fitnah untuk mendapatkan nasihat dan panduan dalam perkara ini.
Kesimpulan
Secara ringkasnya, saman malu dan fitnah di Malaysia mudah difahami dengan mengikuti panduan dan peraturan di atas. Jika anda memerlukan sebarang nasihat perundangan yang berkualiti dan sedang mencari peguam berpengalaman atau firma guaman di Kuala Lumpur, hubungi kami dan pasukan kami akan membantu anda.
Soalan Lazim
1. Adakah fitnah haram di Malaysia?
Ya, fitnah adalah satu kesalahan di bawah seksyen 499 Kanun Keseksaan. Apabila seseorang didapati bertanggungjawab atas ugutan jenayah, dia boleh dihukum penjara sehingga 2 tahun atau denda atau kedua-duanya sekali.
2. Apakah Seksyen 499 Kanun Keseksaan Malaysia?
Seksyen 499 Kanun Keseksaan Malaysia memperuntukkan kesalahan memfitnah di mana seseorang yang didapati bertanggungjawab boleh dipenjara sehingga 2 tahun atau denda atau kedua-duanya sekali.
3. Apakah contoh kes fitnah di Malaysia?
Contoh kes fitnah di Malaysia ialah apabila seseorang menyiarkan kenyataan fitnah orang lain di media sosial dalam talian.
4. Apakah seksyen 3 Akta Fitnah Malaysia?
Di bawah seksyen 3 Akta Fitnah 1957, penyiaran perkataan melalui komunikasi radio dianggap sebagai penerbitan dalam bentuk tetap, iaitu satu bentuk libel.
5. Adakah fitnah satu jenayah di Malaysia?
Ya, fitnah adalah satu kesalahan di bawah seksyen 499 Kanun Keseksaan.
6. Bolehkah saya menyaman seseorang atas tuduhan palsu di Malaysia?
Ya, dengan syarat anda boleh membuktikan keperluan untuk fitnah. Anda boleh menghantar surat tuntutan terlebih dahulu kepada pihak lain yang menuntut pampasan dan tindakan lain. Jika gagal, maka anda boleh memulakan tindakan undang-undang terhadap pemfitnah.
7. Bagaimana menangani fitnah?
Anda boleh menghubungi peguam untuk menghantar surat tuntutan kepada pihak yang satu lagi untuk menuntut pemfitnah memadamkan kenyataan yang memfitnah dan meminta maaf. Jika gagal, maka anda boleh memulakan tindakan undang-undang terhadapnya.
8. Bagaimana untuk menghentikan seseorang memfitnah anda?
Anda boleh menghalang seseorang daripada memfitnah dengan mendapatkan perintah mahkamah yang mengarahkan pemfitnah untuk memadam dan tidak menerbitkan semula kenyataan berunsur fitnah. Jika pemfitnah gagal mematuhi perintah tersebut, maka dia akan bertanggungjawab atas penghinaan mahkamah.
